AGAMA SIKH
1.0 PENGENALAN
Agama Sikh merupakan sebuah agama yang termuda berbanding
agama-agama lain dan muncul sekitar 500 tahun yang lalu di India. Merupakan
sebuah agama yang diasaskan mengikut ajaran Guru Nanak dan sembilan orang
pengikutnya yang turut digelar sebagai Guru di Punjab. Menurut Kamus Dewan
Edisi Keempat perkataan Sikh merujuk kepada orang ataupun golongan yang
menganut agama Sikhisme. Perkataan Sikh berasal dari bahasa Sanskrit iaitu Shishya
yang bermaksud pelajar. Pada masa kini jumlah penganut agama Sikh melebihi 23
juta orang di seluruh dunia dengan kadar 0.32 peratus penduduk dunia.
Selain
itu, antara definisi ‘Sikh’ yang diterima pakai oleh orang Sikh pada hari ini
ialah definisi yang ditetapkan oleh Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee (SGPC)
iaitu “Orang Sikh ialah wanita atau lelaki yang mempercayai Tuhan yang satu, 10
orang Guru Sikh iaitu dari Guru Nanak hingga Guru Gobind Singh, percaya kepada
Guru Granth Sahib, menjalani amrit dan tidak menerima agama-agama lain”.
SGPC
merupakan sebuah badan yang bertanggungjawab untuk mengatasi masalah yang
melibatkan penganut Sikh di seluruh dunia. Pada 16 November 2003, Institute
of Sikh Studies (IOSS) dalam seminar
tahunannya telah meluluskan resolusi supaya SGPC mengambil inisiatif untuk mewujudkan
sebuah badan tertinggi yang mewakili semua organisasi Sikh dari seluruh dunia.
2.0 SEJARAH KELAHIRAN DAN PERKEMBANGAN AGAMA SIKH
Dari segi sejarah,
agama Sikh diinspirasikan oleh dua orang tokoh reformis agama Hindu iaitu Ramanand
(1400-1470 Masihi ) dan Kabir ( 1440-1518 Masihi ). Ramanand merupakan seorang
penganut agama Hindu dan juga seorang penyair yang dilahirkan dalam keluarga
Brahmin. Beliau juga dikenali dengan nama Jagadguru Ramanandacharya. Namun
disebabkan beliau tidak bersetuju dengan sistem kasta yang terlalu ditekankan
oleh golongan Brahmin, beliau telah mengasaskan satu aliran dalam agama Hindu
yang dikenali sebagai Gerakan Hindu Bhakti. Diantara kandungan ajarannya ialah
beliau sangat mencela penyembahan berhala.
Kebanyakkan syair
yang dikarang beliau mengajar bahawa tuhan itu esa, kebenaran merupakan sahabat
yang paling rapat kepada manusia dan hidup bersederhana itu merupakan jalan
terbaik untuk mencapai Nirwana. Keadaan ini memberitahu kita bahwa ajaran yang
dibawa oleh Ramanand masih terikat dengan ajaran Hindu yang mana berpegang
bahawa Nirwana merupakan balasan terhadap perbuatan baik.
Selain itu, Ramanand
juga masih mempercayai hukum Karma dan Reinkarnasi. Hukum Karma bermaksud
balasan terhadap perbuatan yang dilakukan oleh manusia sepanjang hidupnya. Manakala
Reinkarnasi pula merupakan penjelmaan kembali makhluk yang telah mati untuk
menerima balasan diatas kejahatan yang dilakukannnya.
Manakal Kabir pula
merupakan seorang lelaki miskin daripada kasta paling rendah agama Hindu. Ayah
kabir meninggal dunia sewaktu Kabir masih kecil lagi dan beliau dibesarkan oleh
ibunya sehingga berumur setahun. Disebabkan kesempitan hidup, ibu Kabir telah
mengambil keputusan untuk menghanyutkannya ke sungai Gangga di daerah Banares.
Beliau bernasib baik kerana telah dijumpai oleh sepasang suami isteri yang
bernama Niru dan Nima yang beragama Islam.
Apabila meningkat
dewasa Kabir telah dihantar oleh kedua ibu bapa angkatnya untuk mempelajari
ilmu di Varanasari. Pada usia 16tahun, beliau telah mempelajari ajaran-ajaran
yang terdapat di dalam agama Islam dan Hindu. Di samping itu Kabir juga sangat
meminati syair-syair yang dihasilkan Ramanand.
Walaupun Kabir
mempunyai ilmu pengetahuan tentang ajaran-ajaran di dalam agama Islam dan Hindu
namun masih tidak berpuas hati terhadap keduanya malah lebih tertarik kepada
karya-karya Ramanand. Beliau akhirnya telah membentuk ajarannya sendiri yang
dikenali sebagai Kabir Panthis yang bermaksud pengikut jalan Kabir. Beliau juga
telah menulis ajarannya yang digubah dalam bentuk syair dan mendakwa semua
agama mempunyai kebenaran dan hanya ada satu tuhan sahaja. Akhirnya idea yang
dicetuskan Kabir ini telah dikembangkan oleh Guru Nanak yang menjadi pengasas
kepada agama Sikh.
Pada asasnya, Guru
Nanak telah menentang segala jenis ritual dan beliau tidak bertujuan untuk
membentuk ajaran baru. Ajaran beliau adalah lebih berbentuk kepada peraturan
kemasyarakatan yang mana masyarakat ketika itu mengalami kekeliruan diantara
kepercayaan tradisi dari agama Hindu dan ajaran tauhid dari penyebaran agama
Islam.
Percubaan
menyebarkan Islam ke India telah dimulakan sejak zaman Khulafa al-Rasyidin
lagi. Usaha murni ini telah diteruskan di bawah pemerintahan kerajaan Umaiyah
terutamnya pada pemerintahan khalifah al-Walid bin Abd al-Malik. Sekitar tahun
711-712 Masihi, melalui ekspedisi yang dipimpin oleh panglima Muhammad bin
al-Qasim yang telah mengetuai angkatan tentera menuju ke India dan memulakan
perkembangan peradaban Islam di India.
2.2 PENGASAS AGAMA SIKH
Pada abab ke 15,
telah berlakunya Gerakan Bakhti yang diasaskan oleh Ramanand di India. Gerakan
ini bertujuan untuk mengkritik amalan-amalan yang melibatkan tatacara dalam
upacara keagamaan dan tahyul pada zaman tersebut. Para pendokong gerakan ini
menegaskan bahawa tujuan dari Hinduisme dan Islam adalah sama. Segala perbezaan
diantara keduanya tidak boleh dijadikan alasan untuk mencetuskan kebencian dan
permusuhan dalam agama. Pada zaman ini jugalah Guru Nanak dilahirkan.
Guru Nanak di
lahirkan pada 15 April 1469 di sebuah perkampungan bernama Talwandi yang kini
diberi nama ‘Nankana Sahib’ berdekatan Lahore, Pakistan dan meninggal dunia
pada 22 September 1539. Ayahnya bernama Mehta Kalu manakala ibunya bernama
Tripta. Beliau berketurunan bangsawan beragama Hindu. Beliau juga amat tertarik
dengan ajaran yang dibawa oleh Ramanand dan Kabir Panthis. Pada tahun 1488,
beliau telah berkahwin dengan Sulakhani pada usianya 19 tahun dan dikurniakan
dua orang putera. Keadaan hubungan diantara agama Hindu dan Islam pada waktu
tersebut diselubungi pelbagai permasalahan dan persengketaan.
Dikatakan Guru
Nanak gemar pergi ke dalam hutan untuk memikirkan masalah yang menimpa
masyarakatnya. Pada usia tiga puluh tahun, Guru Nanak telah menemui sesuatu
yang baru di dalam hidupnya sekembalinya dari hutan yang selalu dikunjunginya
itu, beliau memberitahu isterinya bahawa beliau telah menjadi Guru. Apabila
ditanya oleh isterinya apakah yang dimaksudkan dengan Guru itu, beliau
memberitahu bahawa Guru adalah orang yang ditugaskan untuk mengajar suatu
kepercayaan. Apabila ditanya lagi oleh isterinya apakah kepercayaan itu, Guru
Nanak memberitahu bahawa “tiada agama Hindu, dan tiada agama Islam, tuhan
bukanlah Hindu dan bukan Islam, jalan yang aku ikuti ialah jalan tuhan”. Semenjak
itu Guru Nanak telah mengembara ke seluruh India untuk mengembangkan ajaran
baru yang dibawanya.
Sebelum Guru Nanak
meninggal dunia, beliau telah memilih salah seorang dari anak muridnya iaitu,
Lehna, untuk dilantik sebagai penggantinya menjadi Guru agama Sikh. Guru Nanak
kemudian menukar nama Lehna kepada Angad. Terdapat sembilan Guru dalam agama
Sikh selepas Guru Nanak yang mana diakhiri oleh Guru Granth Sahib.
2.3 SEJARAH PERKEMBANGAN AGAMA SIKH
Guru Angad telah
dilantik menjadi guru pada tahun 1539. Beliau telah dilahirkan pada tahun 1504
dan meninggal dunia pada tahun 1552. Diantara sumbangan beliau ialah telah
menyusun syair-syair yang mengandungi ajaran Guru Nanak dan membukukannya di
dalam kitab Nanak Janam Sakhi dan telah memperkenalkan sistem tulisan yang
dikenali sebagai Gurumurthi. Pada zaman Guru Angab juga diperkenalkan gelaran
Panthi terhadap komuniti atau golongan Sikh. Selain itu, diantara pembaharuan
lain yang diperkenalkan oleh beliau ialah dengan memperakui bahawa Guru Nanak
sebenarnya merupakan penjelmaan tuhan di muka bumi ini. Pembaharuan ini
menyebabkan beliau menitikberatkan ajaran berkonsepkan Monisme.
Menurut konsep ini
tuhan adalah satu, tidak dua dan tiga. Bagi mendekatkan diri kepada tuhan
setiap penganut agama Sikh mestilah menyebut nama tuhan setiap hari terutamanya
dalam upacara keagamaan mereka. Ajaran ini juga menafikan penyembahan kepada
sesuatu objek kerana yang mesti disembah oleh seluruh manusia adalah tuhan yang
satu. Dari agama Islam mereka telah mengambil ajaran Monoteisme iaitu ajaran
yang mengakui satu tuhan sahaja. Manakala dari agama Hindu pula mereka telah
mengambil konsep Panteisme dan Monisme yang mana mengangap bahawa tuhan juga
wujud dalam alam semulajadi.
Oleh itu dapat difahami bahawa tuhan dalam agama
Sikh juga wujud dalam semua bentuk termasuklah manusia. Nama tuhan ialah Nam.
Nam mempunyai banyak sifat. Tuhan bagi penganut agama Sikh terdiri dari dua
aspek iaitu tuhan Nirguna dan tuhan Sirguna. Akan tetapi tuhan yang disembah
oleh penganut Sikh cumalah tuhan Nirguna. Sifat tuhan Nirguna adalah menyamai
sifat tuhan di dalam agama Islam. Manakala tuhan Sirguna pula menyerupai tuhan
yang disembah di dalam agama Hindu.
Selain Guru Angad
terdapat lagi lapan orang guru lagi yang mana masing-masing memainkan peranan
penting dalam melakukan perkembangan di dalam agama Sikh. Diantara mereka ialah
Sri Guru Amar Das (1479-1574), Sri Guru RamDas, (1534-1581), Sri Guru Arjun (1563-1606), Sri Guru Hargobind Sahib
(1595-1644), Sri Guru Har Rai (1630-1661), Sri Guru Krishna (1656-1664), dan
Sri Guru Teg Bahadur (1621-1675). Manakala guru yang terakhir pula bernama Guru
Gobind Singh (1666-1708).
Beliau merupakan
anak kepada Guru Teg Bahadur yang mana dilantik menjadi guru pada tahun 1675. Beliaulah
merupakan orang yang bertanggunjawap dalam melengkapkan dan menyempurnakan
agama Sikh. Diantara pembaharuan yang dilakukan oleh beliau ialah telah
memperkenalkan konsep Khalsa pada tahun 1699. Khalsa merupakan satu upacara
yang perlu dilakukan oleh seseorang untuk menjadi penganut agama Sikh sama ada
lelaki atau perempuan melalui upacara Amrit Sanskar iaitu upacara pembaptisan.
Upacara ini dilakukan oleh lima Sikh yang soleh dan sempurna yang digelar Panji
Piare (Five Beloved Ones). Sebelum dibaptiskan, individu tersebut mestilah
mandi terlebih dahulu serta wajid memakai simbol Kakkars.
Selain itu, Guru
Gobind Singh juga telah memperkenalkan pemakaian sejenis kain pembalut kepala
atau kain serban bagi penganut agama Sikh yang lelaki dan meletakkan tambahan
pada akhir nama penganut Sikh iaitu Singh yang bermaksud singga. Beliau juga
telah membukukan sebuah kitab yang bernama Dasam Granth hasil dari susunan
teks-teks baru. Isi kandungan kitab tersebut adalah berbentuk syair-syair
karyawan yang diambil dari kaum lain seperti Persia dan Islam. Seterusnya
beliau telah menyusun dan menggabungkan kitab Dasam Granth dan kitab Adi Granth
dalam sebuah kitab yang dinamai kitab Guru Granth Sahib yang mana kini menjadi
kitab suci bagi agama Sikh dan sebagai pengganti kepada beliau.
Guru Gobind Sing turut
melibatkan kaum Sikh di dalam peperangan menentang orang Islam demi mencapai
cita-cita mereka iaitu menubuhkan sebuah negara mereka sendiri. Setelah beliau
meninggal dunia pada tahun 1708, ia meninggalkan kaum Sikh di bawah pimpinan
seorang jeneralnya yang bernama Gurbakhash Sing Bhai memimpin kaum Sikh dalam
perjuangan mereka. Pemerintah pada waktu itu kemudiannya memutuskan untuk
mengharamkan agama Sikh yang akhirnya memaksa para penganut agama Sikh
melarikan diri ke kawasan pergunungan dan hutan.
Dalam tahun 1757
orang-orang Sikh telah menguasai Lohore, ibukota pemerintahan kerajaan Mogul di
Punjab dan telah mengusir orang-orang Mogul dari Punjab. Pada tahun 1765, agama
Sikh diistiharkan sebagai agama yang paling kuat pengaruhnya di Punjab. Namun
kegemilangan ini tidak bertahan lama, kerajaan Sikh terpaksa pula berhadapan
dengan Inggeris yang mana telah berjaya menawan sebahagian besar India ketika
itu. Dalam permusuhan ini telah terjadi dua peperangan besar diantara tentera Sikh
dan Inggeris yang mana dikenali sebagai perang Sikh. Akhirnya kerajaan Sikh
telah mengalami kekalahan dan menjadi sebahagian jajahan Inggeris di India.
3.0 KOMUNITI SIKH HARI INI
Semenjak
orang Sikh berhijrah dari Punjab lebih dari satu abad dahulu ke negara-negara
luar, mereka telah membentuk komuniti Sikh yang bersifat global. Walaupun
suasananya berbeza dengan penempatan asal mereka, namun orang Sikh masih
mengekalkan agama, budaya dan bahasa sebagai identiti mereka yang tersendiri. Dalam masyarakat Malaysia, komuniti Sikh masih lagi dikategorikan sebagai
etnik minoriti berbanding dengan etnik-etnik lain. Walaupun
mereka berasal dari Punjab India, komuniti Sikh adalah berbeza dengan komuniti
Tamil yang juga berasal dari benua India. Kedatangan mereka ke Malaysia dengan
membawa sejarah, budaya, agama dan bahasa yang tersendiri ini merupakan
elemen-elemen yang penting dalam pembentukan masyarakat berbilang kaum dan
agama.
Walaupun
komuniti Sikh adalah komuniti minoriti, namun ia tidak menghalang mereka dari
hidup berdampingan dengan tiga bangsa majoriti iaitu Melayu, Cina dan India
serta komuniti minoriti yang lain dalam suasana harmoni. Dalam masa yang sama,
mereka juga menyumbang ke arah kesejahteraan sosio-ekonomi negara ini. Di
peringkat global pula, perbincangan mengenai identiti Sikh juga mendapat
perhatian setelah berlakunya peristiwa 11 september 2001 yang menyebabkan orang
Sikh menjadi mangsa ‘mistaken identity’ di Amerika Syarikat yang turut
melibatkan orang Sikh di seluruh dunia.
4.0 KESIMPULAN
Agama
merupakan satu keperluan dalam kehidupan setiap manusia. Mereka yang mencuba
untuk mengasingkan agama dari kehidupan seharian adalah individu-individu yang
mengalami kekeliruan yang amat jelas. Tanpa agama kejahatan akan berleluasa. Sejarah
dan perkembangan agama Sikh bermula dengan munculnya ajaran-ajaran yang dibawa oleh
dua orang tokoh reformis Hindu iaitu Ramanand dan Kabir yang mana menjadi
inspirasi kepada Guru Nanak untuk membentuk satu ajaran baru dan menyebarkannya
sehingga terbentuklah agama Sikh.
Manakala tokoh yang memainkan peranan utama di dalam agama Sikh
ialah guru yang kesepuluh iaitu guru Gobind Singh. Beliau telah memperkenalkan
beberapa konsep baru di dalam agama Sikh yang mana masih diamalkan oleh
penganutnya sehingga sekarang. Keunikan agama ini dapat dilihat terutamanya
apabila mereka melakukan amalan dan ritual dalam upacara Amrit Sanskar dan
rukun agamanya iaitu 5K atau juga dikenali sebagai Kakkars. Menjadi lumrah
dalam sesuatu agama ianya akan menghadapi pelbagai cabaran dan dugaan serta
halangan dari luar bahkan dari dalam agama itu sendiri. Untuk mengatasi masalah
sebegini perlulah dilakukan suatu usaha untuk mengekalkan ajaran yang dibawa
oleh guru-guru mereka dari diselewengkan yang mana implikasinya akan
menyebabkan ramai penganut agama Sikh akan mula hilang kepercayaan dan ketaatan
terhadap agama mereka.
# Sebetulnya masih terdapat kekurangan di dalam penulisan ala-ala kajian ini. Moga bermanfaat.. Sekadar rujukan untuk perkongsian semua. Moga membantu. : )
